هوش مصنوعی و چت جی پی تی پشت در کتابخانه ها - مجله معلمی

مثل زمانی که متاورس و زندگی دوم و بلاک چین خیلی رایج شده بود. مثل یک موج، مطرح شدند و بعد کم کم به حاشیه رفتند. کتابخانه ها نیز از این قضیه مستثنی نیستند. البته، کتابخانه ها به معنای عام، همواره از جذب فناوری های تازه استقبال کردند و شاهد آن، قانون پنجم رانگاناتان استاد فقید رشته کتابداری از کشور هندوستان است که بیان می کرد کتابخانه ها، نهادهایی هستند پویا. معنایش این است که کتابخانه ها همواره در جذب تحولات تازه و بهره مندی از فناوری ها پیشتاز بوده اند و نهراسیده اند که اگر فناوری های مختلف تازه وارد عرصه زندگی و کار شد، نقش آن ها کمرنگ می گردد و دیگر کسی به کتابخانه احتیاجی ندارد.

بارها گفته شده که این تفکر افراطی و برگرفته از یک ناآگاهی عمیق است که تصور گردد با ظهور فناوری ها، دیگر احتیاجی به کتابخانه ها نیست. نگاهی به کتابخانه های کشورهای پیشرفته جهان که خود مخترع و ایجاد نماینده به روزترین فناوری ها بوده اند ،نشان می دهد که نه تنها این کتابخانه ها از بین نرفته اند بلکه سعی کردند نقش های خود را با توجه به احتیاج روز همسان نمایند و با انتظارات تازه کاربران همراه باشند.

هوش مصنوعی و به خصوص چت جی پی تی یکی از این زمینه هاست که پشت در کتابخانه هاست و افق تازهی را در عرصه خدمات کتابخانه ای قرار است نمایان کند. قبل از اینکه این فناوری در کتابخانه ها خود را ماندگار کند باید کتابداران بداند این فناوری چیست و چه قابلیت هایی دارد. در چه بخش هایی از کتابخانه قابل استفاده است؟ باید بیان داشت که در این عرصه، حرفه مندان کتابخانه ها بر روی اطلاعات معتبر و دسترسی ساده تر و سریع تر به آن متمرکز خواهند شد.کتابداران از قابلیت های هوش مصنوعی هم در خدمات فنی یعنی سازماندهی منابع اطلاعاتی شامل رده بندی و لیست نویسی ، نمایه سازی مجلات، شناسایی منابع معتبر دیجیتال استفاده نمایند.

به این ترتیب که شناسایی و تحلیل موضوعات، و افزودن فراداده ها برای کتابداران تسهیل خواهد شد. همانطور که متخصصان کتابخانه در توسعه موتورهای جستجو و راهبردهای لازم در سیستم های لیست نویسی پیچیده کنترل را به دست گرفتند،در طراحی ابزارهای کشف دانش مبتنی بر هوش مصنوعی نیز مشارکت خواهند داشت. در جهت انتخاب منابع اطلاعاتی به ویژه کتاب، هوش مصنوعی یاری می نماید منابع دقیقاً همان چیزی باشند که کاربر احتیاج دارد و حتی سیستم های پیشنهادنماینده به کاربران نیز ارتقاء خواهد یافت.

در زمینه مدیریت کتابخانه، هوش مصنوعی یاری می نماید تا سیستم های اطلاعاتی مدیریتی پیشرفته و مناسب برای کتابخانه ها تهیه گردد و بر این اساس، برنامه ریزی برای فعالیت های آینده کتابخانه ها با هوش مصنوعی امکان پذیر است. ضمن اینکه در امور اجرایی، همه چیز از درها گرفته تا روشنایی، سیستم های گرمایشی و سرمایشی از راه دور کنترل خواهند شد. در عرصه خدمات عمومی نیز، تحولاتی عمیق و تازه رخ خواهد داد. خدماتی شامل ارائه خدمت مرجع و پرسش از کتابدار با یاری هوش مصنوعی اداره خواهد شد. با بهره مندی از هوش مصنوعی، دقت کتابداران در بازیابی منابع اطلاعاتی مرتبط با احتیاج کاربران افزایش قابل توجهی خواهد داشت.

حتی کتابداران می توانند در زمینه فعالیت های ارزیابی پژوهش و منابع اطلاعاتی از ابزارهای هوش مصنوعی بهره بگیرند و یاوران پژوهشگران باشند. ممکن این سوال مطرح گردد که تکلیف سواد اطلاعاتی چه خواهد شد؟ می دانید که از دهه 1970، کتابخانه ها بر اهمیت سواد اطلاعاتی تمرکز نموده اند، که عموماً به عنوان مجموعه ای از مهارت های مورد احتیاج برای مکان یابی و استفاده از اطلاعات برای حل مسئله و تصمیم گیری تعریف می گردد.

این بحث با تغییرات فناوری ها اهمیت بیشتری پیدا نموده است.با تغییر شکل ها و روش های ارائه اطلاعات، ابعاد بیشتری به مفهوم اصلی سواد اطلاعاتی اضافه شده است که عبارتند از:سواد منابع، سواد پژوهش و سواد کامپیوتر و سایر موارد. به نظر می رسد که اکنون دیگر، هدف سوادآموزی کتابخانه ها و متخصصان کتابخانه، سواد داده ها و سواد هوش مصنوعی است. در حالی که سواد داده ها با یادگیری نحوه مکان یابی، درک و تفکر انتقادی در خصوص داده ها و اطلاعات سر و کار دارد، سواد هوش مصنوعی مستلزم درک عملکرد، منطق و محدودیت ها و تأثیرات احتمالی آن است.

وقتی کتابخانه ها به کاربران یاری می نمایند تا سواد هوش مصنوعی را کسب نمایند، مهارت های لازم را برای مردم فراهم می نمایند تا بتوانند با اطمینان در جامعه ای شرکت نمایند که هر روز از ابزارها و فرآیندهای هوش مصنوعی بیشتری استفاده می نماید. البته در این زمینه کمبودهایی احساس می گردد که باید نسبت به رفع کردن آن ها اقدام کرد. البته هنوز کتابداران آموزش دیده و دارای مهارت کافی در این زمینه وجود ندارد و باید کوشش گردد با تغییرات در سرفصل دروس دانشگاه ها و نیز برگزاری دوره های آموزشی تخصصی، کتابداران متخصص تربیت شوند.تهیه زیرساخت های لازم فناورانه از مقدماتی است که باید در این مورد نیز فکر کرد. بنابراین باید بیان داشت که در شرایط خوشبینانه اگر بتوانیم به مدیریت شرایط بپردازیم، هوش مصنوعی نه تنها خطری برای حذف کتابخانه ها نیست بلکه فرصتی است که کتابداران مهارت های تازهی را کسب نمایند و بر اساس ابزارهای هوش مصنوعی خدمات خلاقانه تری را به کاربران با احتیاجهای اطلاعاتی مختلف عرضه نمایند.